END TOXIC LIGHTING!!

Suriname joins the campaign.

Kunstlicht is een niet weg te denken hulpmiddel van ons bestaan. Licht hebben we overdag van de zon in voldoende mate ter beschikking. Kunstlicht echter gebruiken we om ons zicht te verschaffen op de van daglicht afgedichte plekken en na zonsondergang (in feite om de dag te kunnen verlengen). Kunstlicht kent verschillende vormen en toepassingen. We kunnen bijvoorbeeld denken aan de lasertechnologie en aan datatransfer die onmisbaar zijn voor onze handel en wandel. Binnen deze context gaat het “Licht voor zicht” voor, is er altijd geweest, en zal er altijd zijn. Door de jaren heen hebben we de ontwikkeling meegemaakt van een diversiteit aan lichtbronnen. Te beginnen bij het van oudsher eenvoudig vlammetje. Dit werd, zover bekend, gestookt door hout, olie en/of vetten. De industriële revolutie gaf ons de gloeilamp die als opvolger van het vlammetje is gebaseerd op elektriciteit en karakteristiek is geweest voor verlichting in de afgelopen eeuw. De gloeilamp heeft het vlammetje vervangen op basis van veiligheid en efficiëntie. Hoewel de gloeilamp efficiënter is dan het open vlammetje, was die toch niet efficiënt genoeg, dus is de techniek op zoek gegaan naar alternatieven. De gasontladingslamp werd ontwikkeld, welke een lichtbron was waarbij gebruikgemaakt werd van gasdampen en fluorescerende stoffen. In deze reeks zijn bijvoorbeeld de TL buis en de spaarlamp bekend. Voorts nog de bij groot verlichte plekken de alom gebruikte HPL en halogeenlampen. Deze lichtbronnen werden al snel omstreden vanwege de in de lamp aanwezige giftige stoffen, voornamelijk kwik, een stof welke niet afbreekt in de natuur. Wordt de lamp na gebruik niet op afdoende manier verwerkt, komt het kwik ongecontroleerd terecht in het milieu, met het gevolg dat er gevaar ontstaat voor mens en milieu. Genoeg redenen om weer van het gebruik af te stappen. Wereldwijd is er dan ook intussen campagne gaande om zoveel mogelijk het gebruik van toxische lampen te vermijden. Met de ontwikkeling van de LED lampen, welke de meest recente ontwikkeling in de verlichtingstechnologie is, hebben we een nieuwe fase bereikt waarin licht veel effectiever kan worden gebruikt en we kunnen afzien van het gebruik van lampen met gif houdende stoffen.

TOXIC LIGHTING

Toxic lighting (toxische lampen) zijn alle lampen waar kwik in voorkomt. De commercieel meest bekende zijn de TL buizen en de spaarlampen. Deze zijn technisch bekend als CFL (Compact Fluorescent Lamps). Bij een aantal soorten komt een kwikgas onder een bepaalde druk in de lamp voor. Deze zijn bekend als de zogenaamde HID lampen (HQL en HPL) en de halogeenlampen die meer voor straat en stadionverlichting worden gebruikt. De lampen werken als volgt. Bij het onder spanning brengen van de lamp, komen er elektronen in bewegingen binnen een ontladingsbuis. Hierin zit ook het kwik die door warmteontwikkeling verdampt en druk veroorzaakt. Kwikdamp onder hogedruk zendt straling uit van het zichtbare licht spectrum en tevens ultraviolette stralen. Het zichtbare licht in combinatie met de UV stralen die “zichtbaar” worden, door het binnen aangebrachte fluorescentiepoeder, vormen samen helder, witte licht. Het licht is helder en de lamp verbruikt minder energie dan zijn voorganger. Echter ontstond er in het begin een groot obstakel met betrekking tot de vorm van de lamp. Er is relatief veel oppervlak met fluor nodig om de omzetting van de stralen tot licht mogelijk te maken. Dit leidde ertoe dat de TL buis een horizontale vorm kreeg. De vorm van de lamp week dus totaal af van de totdat toe alom gebruikte gloeilamp. Tevens is voor het doen bewegen van de elektronen een ballast nodig. Deze moest ook vanwege het gewicht in een aparte behuizing. Kortom, overstappen van de TL buis naar de gloeilamp bracht veel aanpassingen met zich mee. Dan is er nog het aspect van de efficiëntie. Zowel bij de ballast als op plekken waar de UV stralen tegen delen van de lamp aankomen, die niet voorzien zijn van fluorescerende stof, vindt er warmteontwikkeling plaats, en warmte welke we niet gebruiken staat voor verlies.

DE GLOEILAMP

De incandescent lamp is het type welke we jaren gekend hebben als de gloeilamp. Dit type is een enorme energievreter. Het grootste deel van de energie welke aan de lamp wordt gevoed, wordt namelijk omgezet in warmte die we niet gebruiken. De lamp is daardoor inefficiënt. De gloeilamp wordt daarom ook uit de handel gehaald. Gloeilampen op de schappen van onze supermarkten zijn dus in feite een aanslag op onze energievoorziening en dus indirect een aanslag op ons milieu.

Fig 1 De spaarlamp in de vorm van de gloeilamp

DE SPAARLAMP

Ter vervanging van de gloeilamp is dus de spaarlamp ontwikkeld. Deze werkt zoals eerder gezegd volgens hetzelfde principe als de TL buis; het enige verschil is de vorm. Door de opmars van microtechnologie kon een ballast worden gemaakt die veel kleiner en lichter was, waardoor de vorm van de CFL lamp kon worden aangepast en worden gegoten in de vorm van de bekende gloeilamp. Het in de buis aanwezige kwik is relatief laag en vormt tijdens gebruik geen gevaar. Het probleem ontstaat voornamelijk bij het moeten verwerken van de gebruikte lampen.

Fig 2 voorbeelden van spaarlampen, TL, PL en QL lampen. Alle zijn lagedruk kwiklampen.

LED LAMPEN

Met de opkomst van lampen met LED (Light Emitting Diode) is er een alternatief ontstaan die het gebruik van CFL lampen onnodig maakt en bovendien energiezuiniger zijn.

Een LED lamp is in feite een halfgeleider component. De halfgeleider kennen we beter als een diode. De diode zal wanneer in de doorgang richting “stroom wordt doorgelaten”, licht uitstralen. Er is geen warmteontwikkeling, wat erop neerkomt dat zowat alle toegevoerde energie wordt omgezet in licht. Het enige wat nog tegenvalt is dat de techniek nogal prijzig is. Daartegenover staat een groot voordeel tijdens gebruik aangezien de energieverliezen verwaarloosbaar klein zijn. LED lampen maken dus de gloeilamp en de fluorescentielampen onnodig vanwege respectievelijk de efficiëntie en de efficiëntie én afwezigheid van giftige stoffen.

WERELDWIJDE AKTIE

Werelwijd worden er stappen ondernomen om het gebruik van toxische lampen te verminderen. Op 21 maart 2022 is er in Bali de COP4 conferentie gehouden met als focus het  uitbannen van kwikhoudende fluorescerende lampen. Aan deze conferentie hebben 137 landen deelgenomen en is er een stemronde geweest met een voorstel om een verbod in te stellen op het gebruik van lampen met giftige stoffen. Daarnaast hebben landen uit Afrika een open brief voorbereid en aangeboden aan alle deelnemende delegaties van deze conferentie. In dit schrijven doen zij een beroep aan westerse landen om bij het uitbannen van toxische lampen erop toe te zien dat het afgeschreven materiaal niet richting derdewereldlanden wordt geloosd. Suriname heeft door dit schrijven te ondersteunen ook kennisgegeven van het feit dat zij zich alert wil opstellen als het om het verwerken van de kwikhoudende lampen gaat. Geen moeilijke taak, maar we moeten gewoon letten op wat we doen en met elkaar werken aan onze eigen veiligheid en de bescherming van ons milieu. Het Surinaams Standaarden Bureau (SSB) ondersteunt u daarbij. In het jaar 2020 is de standaard “CRS 58:2018, Energy labelling — Compact fluorescent lamps and light emitting diode lamps” geadopteerd. Deze schrijft voor dat de verpakking van elke lamp voorzien moet zijn van een energielabel. Van dit label kunt u aflezen hoeveel energie de lamp zal verbruiken en wat de verwachte levensduur is. U kunt makkelijk een schatting maken van hoeveel het u gaat kosten om gebruik te maken van de lamp en welke lamp u meer voordelen biedt.

Dhr. Mario Wijntuin

Voorzitter Nationale Elektrotechnische Commissie - Surinaams Standaarden Bureau